Giễu lối văn sáo rỗng

Tương truyền khi Nguyễn Công Trứ (1778-1858) về hưu, thường cưỡi bò thay ngựa đi chơi đây đó.

Một lần ông cưỡi con bò cái vàng đi từ núi Nài ra chơi tỉnh thành Hà Tĩnh, sau đít bò úp một cái mo cau. Có người trông thấy hỏi thì đáp: "Để che miệng thế gian". Rồi lại ngâm hai câu thơ rằng:

Miệng thế khó đem b­ưng nó lại.

Lòng mình chưa dễ bóc ai coi.

Thiên hạ thấy vậy ai cũng cho là lạ, kẻ thì bảo ông chán đời, người thì bảo ông ngạo đời; nhưng riêng ông thì hầu như­ không đếm xỉa gì đến dư­ luận cả, thư­ờng vẫn cứ cưỡi bò như thế đi chơi tràn...

Lại một lần khác, ông đang cưỡi bò đi chơi thì gặp một bọn người ra vẻ thư­ sinh cũng đi cùng đường. Ông hỏi ra biết đó là các thầy cử tân khoa đang trẩy vào kinh thi hội. Ông liền bắt chuyện làm quen rằng:

- Lão có nghe lỏm đ­ợc một đoạn văn của một nhà danh sĩ, xin đọc các thầy nghe rồi các thầy luận giải giùm cho lão mấy nhe.

Các thầy cử đang hăm hở trên đường khoa bảng, thấy nói đến chuyện văn thơ thì sính lắm, hỏi nhao nhao:

- Đâu? Đâu? Xin cụ đọc ngay cho chúng tôi nghe xem nào.

Nguyễn Công Trứ ngồi trên lưng bò mủm mỉm c­ười rồi đọc rằng:

"Sông Nhĩ Hà sâu ba mươi sáu thước, chim ăn chim béo, cá không ăn cá bay về núi Hồng Sơn.

Nhớ thuở x­a vua Thần Nông giá sắt, vua Đế Thuấn canh vân(*). Cùng quăng, cùng quẳng, cùng quằng, tổng bất ngoại bò vàng chi liếm lá!..."

Các thầy cử nghe xong, không ai bảo ai đều khen là văn kêu ý lạ; nhưng bình giải cho rõ ràng cụ thể thì các thầy đều tịt mít. Suốt quãng đường các thầy cứ bàn luận mãi mà vẫn không ai hiểu nghĩa ý ra sao cả.

Còn Nguyễn Công Trứ lúc ấy thì cứ ôm bụng mà c­ười rung cả lưng bò. Bởi vì đó chỉ là bài văn nghe kêu mà vô nghĩa, ông bày ra cốt để chế giễu lối văn chương cử tử sáo rỗng thời bấy giờ mà thôi.

Sau về nhà, Nguyễn Công Trứ có đem chuyện ấy ra kể cho mấy ông bạn già nghe, ai cũng phải phì cười. Đặc biệt câu "tổng bất ngoại bò vàng chi liếm lá" mà Nguyễn Công Trứ đem dùng để ví với giọng văn cử tử đương thời được các cụ rất khoái.

(*) Thần Nông cấy gặt, Đế Thuấn cày bừa.

Thần Nông là tên hai ông vua theo truyền thuyết cổ đại Trung Quốc.