Phú Quý Sinh Lễ Nghĩa
Hồi bé tôi thường hay nghe người ta nhắc đến câu nói này khi có sự
việc liên quan đến chuyện ứng xử của những người khá giả, nhưng phần nhiều với
thái độ có đôi chút mỉa mai. Nghe mãi
thành thói quen khiến tôi gần như chấp nhận đấy là một câu nói tiêu cực, cho
đến một hôm tôi chợt nhận ra ý nghĩa tích cực của nó từ câu chuyện sau đây
trong một cuộc họp mặt của các cựu học sinh Trường Trung học Hàm Nghi Huế tại
Thành phố Hồ Chí Minh.
Anh Lê Văn Tạo, hiện đang sống ở thành phố Hồ Chí Minh. Bà ngoại của anh năm nay 86 tuổi, sống ở làng
Ưu Điềm, cách Huế khoảng 50 cây số. Hồi
còn nhỏ anh Tạo ở làng La Chữ, cách Huế khoảng 10 cây nhưng do hoàn cảnh gia
đình khó khăn, hai anh em phải về “ở đậu” ở nhà ngoại. Anh kể, hồi đó bà ngoại thường dẫn hai anh em
ra nghĩa trang của làng chỉ mấy ngôi mộ mới và nói, “Đây là mộ của bác, còn đây
là mộ của chú tụi bây. Nhớ ra đây thắp
hương nghe chưa.” Khi lớn lên anh tìm
hiểu mới hay rằng không có chiếc mộ nào trong số đó là của gia đình anh. Đấy là mộ của các chiến sĩ Việt Minh bị Tây
(Pháp) bắn chết. Anh còn kể, bà ngoại
thường dấu bớt gạo, chỉ để hơn chục lon sữa bò
trong nhà, phòng khi Tây vào lục soát thấy gạo nhiều sinh nghi tiếp tế cho Việt
Minh. Nhưng hàng đêm, thỉnh thoảng, bà
vẫn chuyển gạo cho du kích.
Khi hòa bình lập lại, những người tham gia kháng chiến chống Pháp kẻ
hy sinh, người trôi dạt đi đâu không biết.
Nghe nói, một người còn sống ở Đồng Xoài, Bình Phước, tuổi cũng đã xấp
xỉ 80. Bà cụ tuy rất tự hào vì đã cống
hiến phần mình cho thắng lợi của dân tộc nhưng đặt vấn đề công nhận sự đóng góp
của bà cần phải có chứng cứ để xác minh.
Sự việc không hề dễ dàng cho cả gia đình và chính quyền địa phương. Anh Tạo kể tiếp rằng bà là một người rất khí
khái, chỉ muốn cho chứ không thích nhận.
Đã 86 tuổi vẫn trồng tỉa, thu hoạch đậu đen quanh vườn xong, bà yêu cầu cháu
đong cho mỗi người trong xóm một lon sữa bò để nấu chè. Khi anh Tạo hỏi, vì sao làm được lại mang đi
cho, bà bảo, “Vì tao muốn cho mọi người biết bà già này vẫn còn sống, vẫn còn
làm việc!” Anh Tạo đã nhiều lần tìm cách
đưa bà vào Thành phố Hồ Chí Minh, bà không chịu rời quê. Cho tiền để bà tiêu, bà nhất quyết không
nhận. Trái lại, bà chất vấn các cháu vì
sao không bỏ thời gian “làm sổ” công nhận công lao đóng góp với nước cho
bà. Trước hoàn cảnh ấy, anh Tạo nghĩ ra
cách làm cho bà một sổ trợ cấp giả. Hàng
năm anh gửi về quê 5 triệu đồng. Mỗi
tháng anh nhờ người em mang cho bà 300 ngàn đồng, phần còn lại đưa dần cho bà
vào dịp Tết, lễ theo đúng cách thức nhà nước đang làm với người có công với
nước. Do không biết chữ, bà không hề
nhận ra đó là sổ giả. Vì thế, từ đấy mỗi khi ai đến thăm, bà hoan hỉ khoe, “Mệ đã
có sổ rồi!”
Câu chuyện của anh Tạo khiến tôi nhớ lại cũng trong buổi lể tổ chức
trao học bổng cho sinh viên nghèo hiếu học của các cựu học sinh Hàm Nghi, một
sinh viên quê ở Huế hỏi chủ tọa đoàn, “Các anh cho chúng em lời khuyên sau khi
tốt nghiệp nên về quê để đóng góp sức mình xây dựng quê hương hay ở lại thành
phố Hồ Chí Minh để công tác?”
Thiết nghĩ, cách làm của anh Tạo cũng là một trong những câu trả lời
cho bạn sinh viên ấy, nếu thu nhập của anh Tạo không khá, dù có hiếu, dù có
nghĩ ra được kế hay, anh cũng không thể hiện được lễ nghĩa với ông bà, cha mẹ
của mình ở quê hương. Vì vậy, hãy sống nơi nào mình có điều kiện tối đa hóa
năng lực cá nhân và có việc làm tốt với thu nhập cao. Nếu ra trường nhưng không được làm việc ở
những nơi có điều kiện phát triển tài năng và thu nhập cao mới là điều đáng
bàn. Tấm lòng hướng về quê hương,
chúng ta có nhiều cách, và hành động của
cựu học sinh Hàm Nghi và nhiều hội đồng hương khác hiện nay ở trong nước và cả
ở nước ngoài thông qua các quỹ học bổng, các đợt trao thiết bị và đồ dùng dạy
học cho học sinh, thiết bị y tế, xe lăn, áo ấm, lương thực cho người nghèo ở các
vùng quê xa đều rất đáng tôn vinh và trân trọng.
Võ Đắc Khôi (Thân hữu hàm Nghi).